Gruźlica to choroba zakaźna, która – choć kojarzona głównie z XIX-wieczną „chorobą romantyków” – nadal pozostaje poważnym zagrożeniem zdrowotnym na całym świecie. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia, aż jedna czwarta populacji mogła zetknąć się z prątkami gruźlicy. Co więcej, w określonych warunkach infekcja ta może uaktywnić się nawet wiele lat po zakażeniu. Jakie są objawy gruźlicy, jak ją wykryć i na czym polega nowoczesna diagnostyka?
Co to jest gruźlica?
Gruźlica jest chorobą wywoływaną przez bakterie z grupy Mycobacterium tuberculosis complex, do której należą m.in. M. tuberculosis, M. bovis oraz M. africanum. Najczęściej atakuje układ oddechowy – przede wszystkim płuca – ale może również dotyczyć niemal każdego innego narządu, prowadząc do tzw. gruźlicy pozapłucnej.
Zakażenie następuje drogą kropelkową – podczas kaszlu, kichania czy nawet mówienia przez osobę zakażoną. Im dłuższy i bliższy kontakt z prątkującym chorym, tym większe ryzyko zachorowania. Bakterie potrafią przetrwać w środowisku przez długi czas, zwłaszcza bez dostępu do światła, wykazując odporność na wiele środków dezynfekcyjnych.
Gruźlica utajona a czynna
W większości przypadków infekcja pozostaje w stanie utajenia – organizm skutecznie „zamyka” bakterie w tzw. ziarniniakach. W takiej formie chory nie wykazuje objawów ani nie zaraża innych. U około 5–10% osób zakażonych może dojść do rozwoju czynnej gruźlicy, często na skutek spadku odporności.
Kto jest szczególnie narażony?
Największe ryzyko zachorowania dotyczy:
-
osób z niedoborami odporności,
-
zakażonych wirusem HIV,
-
dzieci poniżej 5. roku życia,
-
pacjentów przyjmujących leki immunosupresyjne lub sterydy,
-
osób z chorobami przewlekłymi (cukrzyca, choroby nerek),
-
osób starszych, palących tytoń, nadużywających alkoholu.
Najczęstsze objawy gruźlicy
Gruźlica potrafi przez długi czas rozwijać się w organizmie bezobjawowo. Gdy jednak przechodzi w postać czynną, najczęściej występują:
Objawy ogólne:
-
przewlekła gorączka lub stany podgorączkowe,
-
nocne poty,
-
brak apetytu, spadek masy ciała,
-
przewlekłe osłabienie.
Objawy płucne:
-
uporczywy kaszel (najpierw suchy, później z odkrztuszaniem wydzieliny),
-
krwioplucie,
-
ból w klatce piersiowej,
-
duszność.
Objawy pozapłucne zależą od lokalizacji choroby i mogą obejmować węzły chłonne, układ moczowo-płciowy, kości, stawy, opony mózgowo-rdzeniowe, jelita, a nawet skórę.
Jak wykryć gruźlicę?
Współczesna diagnostyka gruźlicy opiera się na nowoczesnych metodach molekularnych, mikrobiologicznych oraz obrazowych. Najważniejszym badaniem rekomendowanym przez WHO jako test pierwszego rzutu jest:
Badanie na gruźlicę metodą Real Time-PCR (kod: 941, ICD: U37)
To szybki test genetyczny, który:
-
wykrywa materiał DNA prątków gruźlicy w materiale biologicznym,
-
identyfikuje obecność mutacji odpowiadających za oporność na najważniejsze leki – ryfampicynę i izoniazyd,
-
różnicuje prątki gruźlicze od niegruźliczych (NTM).
Czas oczekiwania na wynik badania wynosi zazwyczaj 1–5 dni. Jest to kluczowy etap umożliwiający szybkie wdrożenie skutecznej terapii.
Inne metody diagnostyczne
-
RTG klatki piersiowej / tomografia komputerowa (TK) – ocena zmian w płucach.
-
Mikroskopia i posiew plwociny – klasyczne metody mikrobiologiczne.
-
Testy IGRA (Quantiferon TB Gold plus, ELISPOT) – wykrywają utajoną gruźlicę z krwi.
-
Odczyn tuberkulinowy (test Mantoux) – pomocniczy test immunologiczny.
-
Badania histopatologiczne – przy podejrzeniu gruźlicy pozapłucnej.
Jaki materiał pobrać do badania?
Najczęściej analizowanym materiałem jest plwocina, która musi być:
-
odkrztuszona (nie ślina),
-
pobrana rano, na czczo,
-
w ilości 3–5 ml, najlepiej w trzech próbkach z różnych dni.
Leczenie gruźlicy – jak dokładnie wygląda?
Terapia gruźlicy jest wielomiesięczna i złożona. Składa się z dwóch faz:
-
Faza intensywna (2 miesiące) – kilka leków podawanych jednocześnie.
-
Faza kontynuacji (4 miesiące) – mniejsza liczba leków, zapobiega nawrotom i lekooporności.
Najczęściej stosowane leki to: ryfampicyna, izoniazyd, pyrazynamid, etambutol, streptomycyna.
Uwaga: Niedokończenie terapii lub samowolne jej przerwanie zwiększa ryzyko nawrotów i selekcji lekoopornych szczepów.
Profilaktyka gruźlicy
-
Szczepienia BCG – obowiązkowe w Polsce dla noworodków.
-
Badania osób z kontaktu – zwłaszcza dzieci i osoby z obniżoną odpornością.
-
Chemioprofilaktyka – u osób szczególnie narażonych stosuje się krótkoterminową farmakoterapię zapobiegającą rozwojowi choroby.
Podsumowanie
Gruźlica to choroba wciąż obecna w naszej rzeczywistości, często bagatelizowana przez niespecyficzne objawy. Wczesne rozpoznanie i skuteczne leczenie są kluczowe zarówno dla zdrowia pacjenta, jak i jego otoczenia. Dzięki nowoczesnym testom, takim jak Real Time-PCR z określeniem wrażliwości na leki, możliwa jest szybka i precyzyjna diagnostyka – pierwszy krok w drodze do wyleczenia i przerwania łańcucha zakażeń.
Artykuł sponsorowany
