Zespół nieszczelnego jelita, zespół cieknącego jelita, zespół jelita przesiąkliwego… wszystkie dotyczą jednego objawy. Jak nieszczelne jelito wpływa na zdrowie? 

Nieszczelne jelita mogą być odpowiedzią na pytanie “Dlaczego chorujemy?”. Czy rzeczywiście większość chorób zaczyna się w jelitach? Jak o nie dbać i je leczyć? Wszystko, co powinieneś wiedzieć na temat zespołu nieszczelnego jelita.

Czy zespół nieszczelnego jelita istnieje?

Nieszczelne, przepuszczalne czy cieknące jelito nie jest uznaną jednostką chorobową. Obecny stan wiedzy nie pozwala nam jednoznacznie określić, czy to zespół nieszczelnego jelita jest rzeczywistym problemem leżącym u podłoża przewlekłych stanów zapalnych i wywołuje reakcję układu odpornościowego.

Problem w tym, że niewiele badań naukowych wspomina o zespole nieszczelnego jelita. Niemniej jednak niektóre publikacje wskazują, że zwiększona przepuszczalność jelit występuje w niektórych chorobach przewlekłych. To jednak nie pozwala nam podchodzić do nieszczelnego jelita jako diagnozy medycznej. Nie potrafimy też powiedzieć, czy zespół nieszczelnego jelita jest przyczyną choroby, czy jej skutkiem.

Dlaczego o tym wspominam?

Bo wiele “rozwiązań” zalecanych przez zwolenników zespołu cieknącego jelita opiera się na modnych dietach, które eliminują wiele składników pokarmowych i powodują, że zaczynamy bać się normalnej żywności. Spotkałam się z zaleceniami bezzasadnego ograniczania glutenu bez wykonania wcześniejszych badań, wykluczania z jadłospisu owoców z powodu ryzyka przerostu drożdży candida czy sprzedawaniem specjalnych suplementów, oczywiście za miliony monet.

To nie znaczy, że nie ma przesłanek ku temu, że jelita są fundamentem naszego zdrowia. Ale do tematu musimy podjeść z głową.

Zdrowie zaczyna się w jelitach

Jelita nie są po prostu zbudowaną z nabłonka rurą, przez którą przelatuje nasz obiad. W brzuchu znajduje się skomplikowany układ nerwowy, który pełni szereg funkcji. Od stanu jelit zależy sprawność odpowiedzi immunologicznej, funkcjonowanie endokrynologiczne oraz prawidłowe działanie centralnego układu nerwowego. To prawda, tam zaczyna się zdrowie.

Jelita mają około 7 metrów długości, są zamieszkiwane przez bakterie, które ważą ponad kilogram, a dzięki kosmkom i mikrokosmkom mają powierzchnię wchłaniania wielkości boiska do piłki nożnej. To sporo. W jelitach odnajdziemy te same neuroprzekaźniki, które stymulują mózg: serotoninę (95% serotoniny znajduje się w jelitach), dopaminę, glutaminę, norepinefrynę oraz benzodiazepiny. Znacie uczucie rozdrażnienia przed posiłkiem lub senności po nim? No właśnie. W obrębie jelit znajduje się MALT, czyli tkanka limfatyczna będąca częścią układu immunologicznego – pierwszą linią obrony przed antygenami. To od nich zależy, czy odpowiedź immunologiczna będzie sprawna, czyli odpowiednio silna i właściwie skierowana. 

Nic dziwnego, że częścią ich leczenia jest zastosowanie odpowiedniej diety.

Zespół nieszczelnego jelita – przyczyny

Jelita wyścielone są nabłonkiem, którego komórki powinny ściśle do siebie przylegać i być pół-przepuszczalne. To znaczy, że substancje odżywcze powinny być wchłaniane, a wszystkie potencjalnie szkodliwe dodatki wręcz przeciwnie, powinny zostawać w obrębie jelit, dzięki ruchom perystaltycznym przesuwać się w kierunku jelita grubego i w końcu, powinny być z organizmu wydalane. Problem zaczyna się wtedy, gdy proces ten nie funkcjonuje prawidłowo. Ścisłe połączenia komórek jelit mogą się rozluźnić i pojawia się tak zwane nieszczelne lub cieknące jelito.

Antygeny (więc wszystko, co dla organizmu jest obce) przechodzą do krwiobiegu i stymulują produkcję prozapalnych cytokin, białek stymulujących odpowiedź immunologiczną. Efektem jest stan zapalny. I taki cichy, przewlekły stan zapalny może trwać latami. 

Zespół nieszczelnego jelita – objawy

Jeśli mówimy o czymś, co przypomina chorobę, musi mieć swoje objawy. I tutaj pojawia się pułapka – objawy zespołu nieszczelnego jelita są bardzo niespecyficzne. Obejmują:

• wzdęcia, biegunki lub zaparcia,
• zgaga, refluks, nudności, wymioty,
• bezsenność, chroniczne zmęczenie, zaburzenia nastroju, problemy z koncentracją,
• trądzik, wysypka,
• egzema, suchość skóry,
• bóle głowy, migreny,
• problemy z tarczycą,
• przyrost lub spadek masy ciała,
• alergie pokarmowe,
• zaburzenia wchłaniania żelaza czy witamin z grupy B.

Sami widzicie, prawie każdy wpisuje się w powyższe symptomy. Oczywiście, może być tak, że wszyscy jesteśmy chorzy 😉 , ale dlatego uważam diagnostykę objawową za trudną i wątpliwą. 

Jeśli podejrzewacie, że możecie mieć z tym problem, udajcie się do specjalisty, który wypowie się na ten temat.

Zespół nieszczelnego jelita – diagnoza

Być może słyszeliście o teście buraczkowym. Pijemy 50ml soku z buraków i sprawdzamy kolor moczu. Jeśli jest czerwony – klapa.

Cóż… to właśnie bzdura 😉

Można powiedzieć, że jelita mogą być nieszczelne na dwa sposoby.

Po pierwsze, możemy mieć do czynienia ze zwiększoną przepuszczalnością w miejscach połączeń komórek, które w zdrowych jelitach powinny ściśle do siebie przylegać. Za otwieranie tych połączeń odpowiedzialne jest białko zonulina. Fragmenty niektórych substancji, na przykład glutenu, przyczepiają się do receptorów CXCR3 w nabłonku i stymulują wydzielanie zonuliny, a ta otwiera bramy między komórkami. Część z nich może być antygenami, których obecność wydzielanie pro-zapalnych cytokin, zostanie rozpoznana przez układ immunologiczny i wyzwoli jego odpowiedź. Dlatego badanie poziomu zonuliny w organizmie jest jednym ze skuteczniejszych badań diagnostycznych. Jeśli jest wysoki, świadczy o wysokiej przepuszczalności międzykomórkowej jelit.

Mamy też drugą opcję – możemy sprawdzić poziom lipopolisacharydów LPS w serum. To endotoksyny wchodzące w skład bakterii znajdujących się w naszych jelitach. Gdy bakteria umiera, LPS jest uwalniany i dopóki wszystko funkcjonuje jak powinno, powinien zostać w jelitach. Jeśli jednak są one zbyt przepuszczalne, LPS są wchłaniane przez komórki nabłonka, a we krwi mogą nieźle nabroić. Przede wszystkim silnie stymulują wydzielanie cytokin i promują przewlekły stan zapalny. Cytokiny z kolei mogą przenikać przez barierę krew-mózg i wpływają na równowagę neuroprzekaźników (przykładowo, zaburzają metabolizm serotoniny, zmniejszając nawet o połowę dostępność tryptofanu do jej produkcji).

Widzimy więc, że sama oś mózg-jelit to nie wszystko – stan układu pokarmowego może wpływać na nasz układ immunologiczny, nastrój i funkcjonowanie psychiczne na wiele sposobów.

Dodatkowe badania diagnostyczne

Badanie poziomu zonuliny i lipopolisacharydów to najlepsze metody potwierdzenia nieszczelności jelit. W Polsce są jednak słabo dostępne i dość drogie. I choć warto je zrobić, nie są jedyną metodą diagnostyczną.

Zarówno niski poziom białka całkowitego, jak i poziom fosfatazy alkalicznej > 100 mogą wskazywać na aktywny stan zapalny w obrębie układu pokarmowego. O stanie zapalnym może świadczyć też wysoki poziom kwasu moczowego.

Zespół nieszczelnego jelita – leczenie

Pierwszym krokiem będzie nie tyle uszczelnienie jelit, co znalezienie przyczyn ich złego stanu. To może być stres, nadmierne ćwiczenia fizyczne, zatrucie metalami ciężkimi, zła dieta. Dlatego właśnie prowadzę z podopiecznymi, którzy mają problemy zdrowotne, długi, żmudny wywiad – w zależności od przyczyny, postępowanie będzie trochę inne.

Przykładowo, jeśli mamy do czynienia ze zwiększoną przepuszczalnością połączeń między komórkami nabłonka, zastosujemy probiotyki ze szczepami HN019, a jeśli powodem jest nadmierne wchłanianie lipopolisacharydów – probiotyki o szerokim spektrum działania, koenzym Q10 i berberynę.

Podstawą powinna być dieta – eliminująca produkty wysoko przetworzone, słodycze, wykluczająca alkohol i ograniczająca stosowanie NLPZ, jeśli się pojawiają. W diecie powinno być sporo warzyw krzyżowych (chyba, że tarczyca nie jest zdrowa), czosnku, kurkumy, imbiru i cebuli (o ile są tolerowane). Warto też jeść produkty bogate w pektyny: jabłka, bielmo cytrusów, morele, śliwki, żurawinę, borówki, a u większości osób sprawdzi się picie wywaru z kości. Dieta powinna być wysokobłonnikowa oraz bogata w produkty kiszone.

Zespół nieszczelnego jelita – pomocne suplementy

Postawowy protokół leczenia nieszczelnych jelit uwzględnia dodatkowo:

• glutaminę (5g dziennie), która pomoże zregenerować nabłonek;
• omegę-3 (do 2g dziennie), przeciwzapalnie;
• antyoksydanty (dawkowane według zaleceń producenta), aby zniwelować możliwe skutki utleniania tłuszczów, których zawartość w diecie zwiększamy;
• któryś z przeciwzapalnych wyciągów z roślin: imbir, kurkumę lub boswellię.

Oprócz tego warto rozważyć probiotyk (nie jest to jednak uniwersalne założenie, szczególnie jeśli podejrzewamy dysbiozę, SIBO lub pasożyty), enzymy trawienne (jeśli mamy z tym problemy), witaminę D3, a w zależności od dolegliwości – uwzględnić inne suplementy.

Anna Przebinda

Jestem z wykształcenia psychologiem, psychodietetykiem i założycielką poradni Z widelcem po zdrowie. Studiuję Nutritional Consultancy w Plaskett Nutritional Medicine College, jestem też w trakcie uzyskiwanie certyfikatu Praktykanta Medycyny Funkcjonalnej w Functional Medicine University. Uczę się zresztą ciągle, bo dietetyka dziś przypomina smoka o wielu głowach – jeśli nie czytasz najnowszych badań, będziesz się cofał. Czytaj dalej…